Urok rzeczy niepotrzebnych

Stało się, chociaż wcale tego nie planowałam. Byłam jak najdalsza od takich zamiarów. A jednak. Chociaż nie tylko ja jestem za to odpowiedzialna. Mój mąż też miał w tym swój udział i była to nasza wspólna decyzja, lecz impuls wyszedł ode mnie. I jak ja się teraz wytłumaczę?

 Nie planowałam, a kupiłam. Sporego białego baranka (z ceramiki, nie żywego), duże ceramiczne białe jajo - malowane w zielone źdźbła trawy - oraz ceramiczną miskę w kształcie skorupki jajka. Też niemałą. Właściwie to wszystko wcale nie było mi potrzebne. Mam różności z minionych lat, całkowicie wystarczające, żeby ozdobić mieszkanie na Wielkanoc. Ale jednak nie potrafiłam się oprzeć.

Zasadniczo lubię rzeczy dawne i trwałe. Niektóre moje meble, naczynia i sztućce służą już czwartemu pokoleniu użytkowników, parę drobiazgów jest jeszcze starszych. Nie mam też skłonności do gromadzenia durnostojek; ładne powinny być przedmioty użytkowe - nieważne, lampa to czy zegar, narzuty albo poduszki, o meblach już nie wspominając.

Zasada prosta i racjonalna, a tak naprawdę - co z niej wynika na co dzień? Jak się ma do tego ceramiczne, malowane jajo?

Dekoracje bożonarodzeniowe i wielkanocne podkreślają uroczysty charakter tych kilku dni i bardzo dobrze mieszczą się w tradycji, która nakazuje nie tylko wysprzątać, ale i przyozdobić dom na czas świąt. Co jednak można powiedzieć o rogu, bawolim chyba, do tego krętym, chociaż niezbyt długim? Pojemność - 300 ml, czyli spory kubek. Róg, owiązany rzemykiem i przypięty do paska, może służyć jako naczynie do picia na festiwalach średniowiecznych. I służy. Co prawda, równie użyteczny byłby zwykły kubek, najlepiej metalowy, ale nie byłoby to stylowe. Róg, to co innego, chociaż nie ma podstawki z uchwytem i jeśli jest napełniony, trzeba ciągle trzymać go w ręku. Niezbyt to wygodne, ale czy ktoś twierdził, że w średniowieczu było wygodnie?

Róg, od biedy, da się zaliczyć do wyposażenia turystycznego. Mają inni płetwy i maski, mają i miłośnicy średniowiecza swój ekwipunek. Lecz jak należy traktować rozmaite kawałki skał i kamieni, które też trzymam w domu? Gdybym była chociaż prawdziwym zbieraczem-hobbystą... A ja po prostu lubię odwiedzać giełdy i wystawy minerałów. Nie tylko ze względu na biżuterię (moje najładniejsze korale i naszyjniki pochodzą właśnie stamtąd), lecz również dlatego, że minerały mają w sobie coś pociągającego. Różnorodność form i barw. Nawet te nie poddane żadnej obróbce, kruche i nie nadające się do jubilerstwa, potrafią wyglądać niezwykle. Dlatego czasem je kupuję. Surowe i oszlifowane. Kwarc różowy i dymny; kwarcowe tygrysie i bawole oko; wstęgowy, fioletowo-zielony fluoryt, seledynowy chryzopraz, migotliwy piryt... Mam też i parę własnoręcznie zebranych: różowy granit z gór Synaju czy lawę z Etny w kilku odcieniach. Ułożyłam je na kamionkowej, ciemnobrązowej tacce, postawiłam na parapecie pomalowanym na biało, obok mojego biurka. Miniaturowe góry, tak zróżnicowane formą i barwami, jak żadne prawdziwe łańcuchy górskie na świecie.

I tak sobie myślę: a może w człowieku tkwi jednak potrzeba posiadania rzeczy nieużytecznych? Oczywiście, takie upodobania można racjonalizować. Zbieranie minerałów daje się wytłumaczyć na wiele sposobów: fascynujące twory natury, magia pierwotna, archetypy i symbole, siła uzdrawiania, mniej lub bardziej tajemnicze właściwości, jakie przypisuje się kamieniom szlachetnym i półszlachetnym - cały łańcuszek skojarzeń. Ale czy to na pewno tak działa? 

W ostatniej swojej książce Dominique Loreau [KLIK] wylicza rozmaite powody, dla których ludzie gromadzą rzeczy. Wszystkie mieszczą się jednak po stronie lęków: przed biedą, opuszczeniem, utratą, albo przynajmniej służą wytłumieniu niedobrych wspomnień z dzieciństwa. Zadziwiające, że autorka, która z takim przejęciem pisze o estetyce dnia codziennego, w ogóle nie bierze pod uwagę, że niektóre przedmioty można trzymać w domu, bo się po prostu podobają, nawet jeśli ich użyteczność jest wątpliwa. A przecież tyle zjawisk i rzeczy nam się podoba w sposób całkowicie bezinteresowny. Wschody i zachody słońca. Gwiaździste niebo. Drzewa wiecznie zielone i drzewa bezlistne. Kolor wody. Ośnieżone góry i piaskowe wydmy. Ba, nawet chmury burzowe i błyskawice, chociaż trudno zaliczyć je do zjawisk przyjemnych. No i oczywiście różne wytwory rąk ludzkich. To wcale nie muszą być od razu dzieła sztuki ani drogocenna porcelana Wedgwooda. 

Mistrzowie feng-shui - i nie tylko oni - są przekonani, że  wszystkie rzeczy emanują z siebie energię. Pozytywną albo negatywną. Dlatego tak wielką wagę przywiązują do tego, czym się otaczamy na co dzień, zwracając uwagę nawet na tematy obrazów, które wieszamy na ścianach. Może więc te przedmioty, które pociągają nas w sposób irracjonalny,  mają po prostu dobrą energię? Pozornie nieprzydatne, kryją w sobie to "coś", co przemawia do nas na poziomie głębszym, niż rozumne postanowienia, żeby nie gromadzić niczego, co zbędne?

Radykalny minimalizm jest oschły i pozbawiony pewnej dozy bezinteresowności oraz fantazji; sprowadza nasze relacje z przedmiotami na poziom czystej służebności. Nie ma w tym oczywiście nic złego. Tyle tylko, że jest to wyłącznie jedna strona rzeczywistości, ta racjonalna. Poza nią mieści się jednak cała gama motywacji i upodobań wcale nie takich oczywistych. Jest wśród nich również miejsce dla wielkanocnego jaja, choćby nawet było z alabastru. Nie na darmo rozmaici filozofowie uważali, że kształt jajka jest ucieleśnieniem doskonałości.